Włącz ptasie radio

Czasem warto wstać wczesnym świtem, gdy mgła snuje się jeszcze nad łąkami, lasami lub miejskimi skwerami. Najlepiej otworzyć okno i zacząć nasłuchiwać. O poranku można usłyszeć prawdziwy musical z ptasimi aktorami w rolach głównych. Bogatka, wróbel, szpak, słowik, skowronek. Ich nuty wirują w powietrzu opadając na pięciolinii według zamierzeń solistów. Ptasie trele uspokajają i wzbudzają zachwyt. Gdzie ich szukać, jak je rozpoznawać? W tekście znajdziecie kilka podpowiedzi, a my zapraszamy też na spacery przyrodniczo-edukacyjne, które będziemy latem organizować na Mazurach.

Przyroda daje nam możliwość wyciszenia i ukojenia nerwów. Jedną z jej relaksujących ofert są ptasie koncerty. Wystarczy w piątkowe popołudnie pójść do lasu, zejść z głównej ścieżki i stanąć wśród drzew. Jeśli przez chwilę wsłuchamy się w głos lasu, z pewnością usłyszymy ptaki. Do naszych uszu dojdą spokojne trele rozmawiających ze sobą ptasich sąsiadów. Niektóre z gatunków będą wydawać żywiołowe dźwięki, by oznaczyć swoje terytorium lub zwabić samicę. Czasem usłyszymy piski i „nawoływania” wydawane przez młode (o ile ptaki są po lęgach i wychowują akurat potomstwo), a gdy będziemy opuszczać las, z pewnością skrzeczące sójki dadzą znać innym, że niebezpieczeństwo oddala się.

O czym śpiewają ptaki?

Słowik uchodzi za największego śpiewaka wśród ptaków, ale mistrzem jest też łozówka. Okazuje się, że na jej śpiew może składać się ponad tysiąc elementów. Piecuszek, zięba lub trznadel śpiewają krótkie dwu lub trzysekundowe piosenki. Natomiast szpak, trzcinniczek i skowronek wyśpiewują już pieśni, które mogą trwać nawet kilka minut. Szpak zresztą jest jednym z gatunków, który śpiewa w locie, a podczas swoich treli wykonuje również taniec godowy. Sójka lub gąsiorek są za to dobrymi naśladowcami. Potrafią „kopiować” czy też „udawać” dźwięki wydawane przez inne ptaki. Dzięki takiemu zachowaniu odpędzają od siebie niebezpieczeństwo.

Sikorka lubi robić hałas

Samce sikorki bogatki potrafią z kolei śpiewać kilka piosenek w różnych miejscach swego rewiru. Taka strategia ma zazwyczaj na celu odstraszenie innych potencjalnych przeciwników w walce o terytorium lub samicę. Fortel robienia „wielkiego hałasu” wokół siebie w różnych częściach terytorium działa zwłaszcza na młode osobniki, które od razu wiedzą, że na tym obszarze bytuje za dużo sąsiadów i nie ma szans na osiedlenie się w tym miejscu.

Kiedy najlepiej nasłuchiwać?

Wilgotne i chłodne powietrze dobrze przenosi dźwięk, dlatego ptaki najczęściej śpiewają rano.

Wtedy nie mogą też jeszcze polować na owady, bo te nie są aktywne po nocy. Poranne śpiewy służą też przekazaniu informacji, który rewir jest już zajęty. Warto pamiętać, że ptaki w towarzystwie śpiewają jakby były w zorganizowanej orkiestrze. Każdy czeka aż poprzedni skończy i dopiero wtedy próbuje zająć wolna przestrzeń czasową dla swoich treli. Ptaki leśne śpiewają zazwyczaj dłuższe partie, gdyż drzewa z jednej strony tłumią, z drugiej natomiast odbijają dźwięki. Poza tym w lesie jest echo, przez które krótkie dźwięki zlewają się z sobą.

Skąd wydobywają się ptasie trele?

Ptaki nie mają strun głosowych, a ich „narzędzie dźwięku” połączone jest z układem oddechowym. W dolnej części ptasiej tchawicy znajduje się tzw. dolna krtań, więc gdy wydychane powietrze przechodzi przez nią, rodzi się dźwięk. W krtani tej znajdują się też swoistego rodzaju bęben i błony. Steruje nimi kilka par mięśni, nadając im odpowiednie położenie oraz napięcie. Dzięki takiej budowie zdarza się, że jeden ptak potrafi śpiewać jak cały chór, bo mięśnie wibrują niezależnie od siebie. Co ciekawe, ptaki śpiewają „szybciej” niż my to słyszymy. Słuch ludzki odbiera dźwięki z pewnym opóźnieniem. Różne gatunki wydają dźwięki o różnej sile, ale poziom natężenia takiego śpiewu może czasem wynosić nawet 110 decybeli.

Kto śpiewa?

Zazwyczaj śpiewają samce, choć samice też lubią włączyć się do ptasiej orkiestry, ale ich trele nie są tak piękne. Inne dźwięki wydają, gdy chcą oznaczyć swoje terytorium, inne by zwabić samicę, a jeszcze inne by ogłosić, że nadchodzi niebezpieczeństwo. Śpiew ptaków to także narzędzie do porozumiewania się między osobnikami w danej grupie.

Ptasie gody

Jednym z najważniejszych powodów, dla których ptaki śpiewają są gody. Melodie, wyśpiewywane przez samców mają zrobić wrażenie na partnerce i pozwolić ją zdobyć. Oczywiście po to, by przedłużyć trwałość gatunku. Ptasie gody (choć ramy nie są sztywne) trwają zazwyczaj od kwietnia do czerwca. Wszystko jednak zależy od warunków pogodowych w danym roku, bo to one wpływają na aktywność ptaków. Im wcześniej robi się ciepło, tym wcześniej ptaki rozpoczynają swoje miłosne podboje. Panowie „muzykują”, a panie oceniają samce na podstawie ich wirtuozerii, bo w ptasim świecie ze śpiewem idzie w parze też inteligencja. Badania i obserwacje pokazują, że ptaki, które śpiewają najlepiej – żyją najdłużej, znajdują bez problemów miejsce na gniazdo oraz pokarm.

Jak maluchy uczą się śpiewania?

Dopiero co wyklute pisklę nie ma jeszcze zdolności wokalnych. Może jedynie popiskiwać. Co ciekawe, pisklęta przed wykluciem generują ultradźwięki, które informują samicę, że wkrótce przyjdą na świat. Ptaki uczą się śpiewania, podobnie jak ludzie mowy. Zaczynają od niemych ruchów dziobem, później zaczynają trenować mięśnie. Okazuje się, że zapamiętują melodie we wczesnej młodości, zazwyczaj po pierwszym miesiącu swojego życia. Nauka śpiewu trwa zazwyczaj przez pierwszy rok życia maluchów, które zapamiętują usłyszane melodie i powtarzają je. 

Od czego zacząć obserwację ptaków?

Najlepiej zacząć od przyjrzenia się środowisku, w którym żyją. Jeśli zauważymy danego osobnika, warto zrobić mu zdjęcie i sprawdzić w atlasie, jaki to gatunek. Dobrze wiedzieć z jakiej rodziny pochodzi i poszukać jego krewnych. Okazać się może, że te gatunki także spotykamy w swojej okolicy. Warto też poczytać, jakie ptaki występują w danej części Polski, w jakiej porze roku oraz w jakim środowisku. Dobrze wiedzieć, czy dany gatunek jest rodzimy, czy jest na tzw. przelotach. Do obserwacji przyda się oczywiście lornetka, notes, by zapisać, gdzie i o której ptak śpiewał, a najlepiej ornitolog, który potrafi rozpoznawać ptasie głosy i nauczy nas tego.

W jaki sprzęt zainwestować?

Podstawowym narzędziem ornitologa jest oczywiście lornetka. To jaką wybrać, zależy od tego, jakie ptaki i w jakich warunkach będziemy obserwować. Doświadczeni ornitolodzy polecają te o przybliżeniu 7-10x. Wśród modeli pojawiają się 10×50, 8×30, 10×42. Pierwsza liczba oznacza przybliżenie, w tym wypadku dziesięciokrotne. Oznacza to, że obraz widziany przez lornetkę będzie 10x większy niż ten widziany gołym okiem.  Druga liczba, np. 30, 42, 50 to średnica obiektywów w milimetrach. Średnica decyduje o jasności lornetki. Jeśli przybliżenie to samo, a średnica większa, większa będzie też jasność lornetki.

A może ptasia aplikacja?

Jeśli nie widzimy, kto akurat śpiewa, możemy użyć specjalnej aplikacji, którą wystarczy ściągnąć na telefon. Wśród nich są takie, które nagrywają dźwięk, a następnie go analizują. Jedną z ciekawych jest BirdNet, darmowa aplikacja do pobrania na Android. Z jej pomocą można nagrywać głosy ptaków. W terenie ściąga nawet odległe głosy. Na jednym nagraniu może zapisać kilka głosów i jeśli są w bazie, rozpozna je. Po zaznaczeniu fragmentu nagrania aplikacja przystępuje do analizy. W ustawieniach możemy wskazać język, w jakim ma podawać nazwy ptaków (wśród nich jest też polski). Aplikacja posiada archiwum zapisów. Co więcej, sama wskazuje, jakie ptaki występują w okolicy, pod warunkiem, że włączymy lokalizację – opcja w menu – Odkryj swoją okolicę. Daje także możliwość ustawienia czułości wykrywania dźwięku (Ustawienia/ Czułość wykrywania).  Posiada oczywiście przewodnik dla użytkownika.

Do bezpłatnych należy także aplikacja Ptaki Polski. To swego rodzaju ptasia encyklopedia, która posiada opisy gatunków oraz nagrania ich głosów. Wartą uwagi cechą tej aplikacji, jest to, że do niektórych gatunków dołączono nagrania ich głosów o różnych funkcjach, np. śpiew, głos ostrzegawczy, głos nawołujący do ucieczki. Obserwacja i nasłuchiwanie dźwięków wydawanych przez ptaki może być fascynującym zajęciem. Zwłaszcza, jeśli nauczymy się je rozpoznawać. Ptasie radio można „włączyć” nie tylko w lesie, ale również we własnym ogródku. Co prawda ptaki śpiewają najpiękniej o poranku, ale każda pora jest dobra na zatopienie się w lekkich dźwiękach. A nawet całych koncertach.